Studijska poseta Spomen parku Šumarice u Kragujevc i Spomen parku u Kraljevu

STUDIJSKI OBILAZAK SPOMEN PARKOVA U KRAGUJEVCU I KRALJEVU

U okviru aktivnosti projekta Poseta Starom sajmištu / Staze u subotu 27. oktobra za 29 učesnika i učesnica realizovan je studijski obilazak spomen parkova u Kragujevcu i Kraljevu. Spomen parkovi u Kragujevcu i Kraljevu podignuti su kao mesta sećanja na masovna streljanja civila koja su počinjena u ovim gradovima tokom oktobra 1941. godine. Samim tim ovo studijsko putavanje organizovano je zarad:
evokacije istorijskih činjenica o počinjenim zločinima i odavanja pošte žrtvama streljanja.
upoznavanja sa istorijatom i sadašnjim stanjem memorijalnih kompleksa izgrađenih na ove dve značajne istorijske lokacije u vreme SFRJ
razmatranja i diskusije prošlih i aktuelnih politika i praksi sećanja na Drugi svetski rat, ratne zločine, kolaboraciju sa okupatorom, otpor okupaciji i fašizmu.

U današnjoj Srbiji gde se latentnim ili transparentnim političkim i ideološkim tendencijama kao i savremenim pokušajima revizije i relativizacije istorije Drugog svetskog rata konstantno minimizira ili u potunosti negira antifašistička tradicija koju baštini ovo društvo, bavljenje aktuelnim problemima istorijskog sećanja, interpretacija i reprezentacija ratnih dešavanja, uloga učesnika ratovanja i posebno ratnih zločina, uključujući zločine genocida i Holokaust, ima specifičan značaj. Taj značaj ne odnosi se samo na aktuelne i buduće rasprave koje postoje u vezi sa postojećim ili budućim memorijalnim kompleksima ili drugim oblicima javnog sećanja, nego ovakav vid preispitivanja i kritičkog promišljanja ima bitnu funkciju u savremenoj i budućoj političkoj praksi društva.

PRIPREME ZA PUT

Kako bi se na prikladan način upoznali sa činjenicama i problematikom koja postoji u vezi sa istorijskim događanjima, interpretacijama i samim memorijalnim kompleksima u Kragujevcu i Kraljevu, svim učesnicima i učesnicama studijskog obilaska  elektronskom poštom prosleđeni su odgovarajući novinski članci i tekstovi.
Preporuke za čitanje koje smo pre puta podelili sa učesnicima i učesnicama studijskog obilaska su:

- Zvanična internet stranica spomen muzeja 21. oktobra http://www.spomenpark.rs
- Stranica na Vikipediji: Kragujevački oktobar kao i tamo navedene reference
- Intervjui sa Stanišom Brkićem, autorom knjige Ime i broj: Kragujevačka tragedija 1941, http://www.vreme.com/cms/view.php?id=1015564, http://www.politika.rs/rubrike/Srbija/t29827.lt.html
- Iako je članak nepotpisan i ne navodi nijedan istorijski izvor za podatke koje iznosi u svetlu savremenih tendencija desničarskog revizionizma ili bolje rečeno negacionizma, smatrali smo da je bitno ukazati i na ovakva razmišljanja:  http://www.pressonline.rs/arhiva/read/49910/Sumarice-skolski-cas-komunistickih-lazi
-Silvija Krejaković, Streljanje u lageru u Kraljevu-u svetlu istorijografije i istorijskih izvora, Narodni muzej Kraljevo

Veći deo ovog materijala bio je odštampan i  podeljen učesnicima i učesnicama studijskog obilaska na početku samog putovanja.

Doprinos upoznavanju problema kojima smo se bavili tokom studijske posete dao je Milan Radanović, stručni saradnik na projektu Poseta Starom sajmištu / Staze koji je tokom puta ka odredištima održao kratko predavanje u kome je objasnio istorijski kontekst 1941. godine, uoči streljanja civila u Kragujevcu i Kraljevu oktobra iste godine: Istorijska pozadina zločina nemačkog nacističkog okupatora u Srbiji 1941. Njegovom izlaganju sledila je kraća diskusija.

SPOMEN PARK “KRAGUJEVAČKI OKTOBAR” I SPOMEN MUZEJ “21. OKTOBAR“

Spomen park „Kragujevački oktobar“ osnovan je 1953. godine na mestu gde su nemački vojnici 20. i 21. oktobra 1941. godine streljali više hiljada ljudi. Povod za streljanje bili su nemački gubici u borbi sa pripadnicima pokreta otpora 16. oktobra na putu Kragujevac-Gornji Milanovac. Prema do sada dostupnim podacima imenovano je 2976 žrtve ovog masovnog zločina. Prostor na kome je počinjen ovaj zločin odnosno doline Erdoglijskog i Sušičkog potoka pretvoren je u memorijalni park koji pokriva površinu od 352ha. Na ovom prostoru nalazi se trideset masovnih grobnica i deset spomenika odnosno skulptorarno-arhitektonskih celina.

Grupa učesnika i učesnica studijskog obilaska obišla je ovaj spomen park autobusom sa jednom kraćom pauzom kod centralnog spomenika pod nazivom Spomenik streljanim đacima i profesorima koji je ujedno i simbol spomen parka „Kragujvački oktobar“. Na ovom mestu vodič grupe Staniša Brkić, istoričar i šef muzejske službe Spomen-muzeja “21. oktobar”, održao je kraće predavanje u kome je izložio kako osnovne informacije o ovom spomeniku autora Milorada Živkovića iz 1963. godine koji je podignut na mestu gde je streljana najveća grupa učenika kao i 15 profesora, tako i osnovne istorijske činjenice o streljanju civila u Kragujevcu. Nakon ovoga grupa je nastavila obilazak Spomen parka prilikom koga je iz autobusa imala priliku da se upozna sa još devet spomenika: Spomenik bola i prkosa (vajara Anta Gržetića iz 1959. godine; najstariji spomenik u okviru ovog memorijalnog kompleksa), spomenik Kristalni cvet (arhitekte Nebojše Delje iz 1968. godine posvećen petnaestorici čistača obuće, dečacima uzrasta od 12 do 15 godina koji su streljani sa jednom grupom odraslih), spomenik Sto za jednog (vajara Nandora Glida iz 1980. godine koji je poklon grada Moriča), Spomen obeležje hrvatskog naroda (vajara Vojina Bakića i arhitekti Josipa i Silvane Spajs iz 1981. Spomenik je poklon Republike Hrvatske), Spomenik Kameni spavač ( arhitekti Gradimira i Jelice Bosnić iz 1970. koji je posvećen ljudima iz okolnih sela koji su streljani na ovom prostoru), Spomenik Otporu i Slobodi (vajara Anta Gržetića iz 1966), Spomenik prijateljstva (vajara Antona Stojkua iz 1994. Ovaj spomenik je poklon rumunskog naroda) i Spomenik Protiv zla (iz 1991. godine; delo meksičkog vajara Miguel Roma).

Nakon obilaska spomen parka grupa je uz pratnju vodiča nastavila obilazak Spomen muzeja „21. oktobar“ koji je otvoren je 1976. godine. Čitav prostor muzeja podeljen je na dva dela i to tako da hol donjeg nivoa muzeja predstavlja prostor namenjen privremenim postavkama, u produžetku ovog prostora izložene su slike Petra Lubarde, dok se na gornjem nivou nalazi stalna postavka.  Nova postavka datira iz 2003. i nosi naziv „Kragujevačka tragedija 1941.“. Autori ove stalne postavke su Staniša Brkić, Nenad Đorđević, mr Milan Koljanin, mr Igor Stepančić i Irena Paunović. Kao i prilikom obilaska spomen parka i ovde je grupu vodio Staniša Brkić koji je sve prisutne uputio u sam koncept postavke. Ovo vođenje kroz postavku iskorišćeno je da se učesnicima i učesnicama studijskog putovanja detaljnije izloži hronologija zločina koji se desio u Kragujevcu, odnosno način na koji je ovaj zločin bio planiran i izveden od strane nemačkih okupacionih snaga. Ukoliko se izuzme kratki uvod o istoriji Kragujevca i dosta nepotpun i problematičan prikaz početka ustanka 1941. godine, akcenat ove postavke nalazi se na otkrivanju ukupnog broja streljanih u Kragujevcu, kao i na individualizaciji žrtava. Imenovanje žrtava i utvrđivanje tačnog broja streljanih po rečima Staniše Brkića, uz čuvanje sećanja na ovaj zločin,  predstavlja jednu od osnovnih delatnosti ovog muzeja. Personifikacija zločina kao i problematika oko ukupnog broja streljanih ljudi u Kragujevcu bila je jedna od osnovnih tema razgovora koji je grupa učesnika i učesnica studijskog putovanja vodila sa Stanišom Brkićem nakon obilaska stalne postavke. Naime gotovo odmah nakon streljanja u crkvenim zapisima i dokumentaciji nedićevske administracije pojavljuje se cifra od 7000 streljanih ljudi u Kragujevcu. Iako su se tokom perioda SFR Jugoslavije pominjali različiti podaci kada je reč o broju streljanih tokom ovog perioda, konstruisana je neka vrsta mita o 7000 žrtava. Problem fluktuacije broja žrtava kao i preuveličavanje ove cifre vezan je za specifične društveno političke okolnosti tokom tog perioda i on se ne pojavljuje samo kao problem koji prati tragediju u Kragujevcu. Nakon decenijskog rada na ovoj temi Staniša Brkić je došao do broja 2976 žrtava što se uzima kao zvanični broj streljanih uz moguće manje oscilacije iako i danas postoje oni koji se sa ovim istraživanjem Staniše Brkića ne slažu i koji ga osporavaju. S. Brkić smatra da je povećavanje broja nastradalih bilo pogubno i po žrtve i po istoriju – od sedam hiljada ubijenih je napravljen mit, on je doveo do gubitka identiteta žrtava, a samim tim i do simboličkog ponovnog oduzimanja života ovim žrtvama. Ono što se među učesnicima i učesnicama putovanja moglo izdvojiti u vidu komentara na ovu tezu je:
da se upravo kroz to insistiranje na imenovanju žrtve, može zapravo izgubiti iz vida njena istorijska suština
da se takvim insistiranjem stvara utisak da je režim SFRJ, žrtvu u potpunosti negirao samo zato da bi postavio herojski narativ u centar ideološkog diskursa. Pri tome se zaboravlja da je celokupna ideologija bratstva i jedinstva između ostalog počivala i na temelju civilne žrtve.
iako niko ne spori važnost utvrđivanja istorijskih činjenica o broju streljanih ljudi u Kragujevcu, isključivim fokusiranjem na ime i prezime žrtve gubi se iz vida celokupni kontekst koji je uopšte doveo do toga da se mi danas bavimo brojem i imenima žrtava. Političko-društvene okolnosti koje su dovele do ovog i drugih zločina bivaju marginalizovane i stavljene u drugi plan i na taj način delimično oslobođene odgovornosti za ono što se desilo jer se više ne postavljaju pitanja poput: kako je došlo do zločina i ko je vršio te zločene, a koja su u smislu edukacije savremenog društva, posebno mlađih generacija izuzetno bitna. Upravo usled nepostavljanja takvih pitanja, na jednom od prvih uvodnih panoa u okviru stalne postavke u muzeju koji se bavi početkom ustanka u Srbiji 1941. godine postavljene su slike Josipa Broza Tita, Dragoljuba Draže Mihajlovića, Generala Milana Nedića, Generala Franca Bemea i Dimitrija Ljotića sa kratkim biografijama koje sadrže neke vrlo problemtične konstrukcije. Tako na primer pored slike Generala Nedića stoji objašnjenje da je on bio predsednik srpske vlade pod okupacijom, bez bilo kakvog daljeg objašnjenja šta je podrazumevala ova politička funkcija i do kakvih je posledica ona dovela. Na isti način pored slike Draže Mihajlovića istaknuto je da je on bio načelnik štaba Vrhovne komande vojske Kraljevine Jugoslavije i vođa Ravnogorskog pokreta bez bilo kakvog osvrta na više no problematičnu ulogu ovog pokreta u zločinima koji su  činjeni tokom Drugog Svetskog rata. Sve ove slike prikazane su na ovom panou bez jasne distinkcije između ovih istorijskih ličnosti i njihovog učešća u Drugom Svetskom ratu, čime se stvara utisak da su svi jednaki, što otvara prostor desnom istorijskom revizionizmu, negacionizmu i relativizaciji.

Iako je kustos Staniša Brkić posvetio dužnu pažnju našoj grupi i proveo sa nama skoro tri sata u obilascima i diskusiji, veći deo njegovog izlaganja izazvao je nezadovoljstvo pa čak i konsternaciju učesnika i učesnica obilaska. Njegova izjava da i pored toga što se on „oseća filosemitom“ niko ne može da ga ubedi da postoji dokaz o 6.000.000 žrtava Holokausta izazvala je burnu, emotivnu i negodujuću reakciju u pristurnih. Nezadovoljstvo je izazvalo i njegovo neprestano insistiranje na „generisanju“ mita o streljanju tokom SFRJ, razne „manipulacije“ od strane, kako se, uz izvesnu zadršku izrazio „komunjara“, isticanje sopstvene uloge, koja inače nije sporna, u dekonstrukciji tog mita itd. Malo je reći da su usled svega ovoga utisci učesnika i učesnica puta bili pomešani.

SPOMEN PARK U KRALJEVU

Nakon obilaska Spomen parka „Kragujevački oktobar“ i Spomen muzeja „21. Oktobar“ u Kragujevcu grupa je nastavila svoj studijski obilazak odlaskom u Kraljevo gde ih je dočekala istoričarka i viša kustoskinja Narodnog muzeja u Kraljevu Silvija Krejakovć. Zajedno sa njom grupa je obišla nekoliko najznačajnijih mesta javnog sećanja na oktobarske zločine i Drugi svetski rat u ovom gradu. Obilazak Kraljeva počeo je ispred bivšeg vatrogasnog doma u Kraljevu gde je 1951. godine postavljena tabla u znak sećanja na članove orkestra vatrogasnog društva koji su poginuli tokom Drugog Svetskog rata. Sa ovog mesta su se članovi orkestra vatrogasnog društva 27. septembra 1941. godine, prošavši sa sve intrumentima pored straže oko okupiranog grada, uputili ka planini Goč gde su se pridružili partizanskom odredu Jovo Kursula. Nakon šetnje po glavnom gradskom trgu, grupa se uputila prema Spomen parku i to preko glavnog gradskog trga i ulicom Oktobarskih žrtava. Tokom ove šetnje Silvija Krejaković nas je upoznala sa odlukama o skidanju i ponovnom postavljanju Spomenika izginulim sprskim vojnicima i oficirima u ratovima 1912-1918 koji se nalazi na glavnom gradskom trgu kao i sa istorijatom imenovanja i pokušajima promene imena nekih gradskih ulica. 

Nakon šetnje, grupa učesnika i učesnica studijskog putovanja stigli su do Spomen parka u Kraljevu. Spomen park obuhvata prostor između železničkih šina i Grdičke kose odnosno krug oko lokomotivske hale Fabrike vagona gde su taoci bili zatvarani neposredno pre streljanja koje su počinile jedinice Vermahta u periodu od 15. do 20. oktobra 1941. godine kada je ubijeno najmanje 2190 ljudi. Spomenički kompleks koji je delo Spasoja Krunća iz 1970. godine sastoji se od niza mermernih skulptura u obliku posečenih stabala koja simbolizuju prekinute živote, i velikog amfiteatra koji je projektovan u svrhu održavanja komemorativnih svečanosti. Tokom prvog dela predavanja koje je Silvija Krejaković održala na ovom mestu, prisutnima su predočene istorijske činjenice u vezi sa streljanjem u Kraljevu, odnosno hronološki razvoj događaja u danima neposredno pre i tokom streljanja. Tokom drugog dela predavanja grupa se uglavnom bavila kontroverzama koje postoje u vezi sa tačnim brojem streljanih ljudi. I ovde slično kao u Kragujevcu tokom vremena je prihvaćena cifra od 5000 streljanih. Zarad utvrđivanja istorijskih činjenica ovaj broj se tokom poslednje decenije preispituje. Na osnovu velikog istraživačkog rada Silvije Krejaković i Narodnog muzeja u Kraljevu, danas se pouzdano može govoriti o 2190 žrtava. Ista pitanja koja se odnose na problem individualizacije žrtava koja su pokrenuta još prilikom obilaska Spomen muzeja u Kragujevcu i ovde su naznačena kao osnovni problem ovakvog pristupa istoriji.  

Nakon obilaska Spomen parka grupa je obišla Spomenik Otpora i Slobode, delo slovenačkog skulptora Lojzla Dolinara iz 1959. godine koji se nalazi u blizini Spomen parka, a zatim i mural Da se ne zaboravi koji je nastao 2011. godine  u okviru akcije „Nedelja sećanja“ kojom je nevladina organizacija Pozitivna omladina želela da obeleži 70 godina od streljanja civila u Kraljevu.

Studijski obilazak Kraljeva završio se vožnjom do jednog od centralnih gradskih trgova gde je nekada bio izložen tenk koji je učestvovao u borbama oslobođenja Kraljeva i koji je kao takav bio simbol antifašističke borbe i tradicije sve dok zbog potreba rekonstrukcije trga nije uklonjen sa ovog mesta. Nakon ovoga grupa je nastavila svoj put, nazad ka Beogradu, diskutujući usput o onome što je viđeno, čuto i doživljeno.

_______
 

Najava obilaska 27.10.2012:

U okviru projekta Poseta Starom sajmištu / Staze, organizuje se u subotu 27. oktobra 2012. obilazak spomen parkova u Kragujevcu i Kraljevu, podignutih kao mesta sećanja na masovna streljanja civila 1941. godine.
Cilj obilaska je sagledavanje prošlih i savremenih politika i praksi sećanja na Drugi svetski rat, ratne zločine, kolaboraciju sa okupatorom, otpor okupaciji i fašizmu. Svaka aktuelna i buduća koncepcija planiranog memorijalnog kompleksa ili drugih oblika javnog sećanja na logore na Starom sajmištu naći će se u konkretnim i neizbežnim odnosima koegzistencije i refleksije sa prošlim i postojećim politikama i praksama sećanja na zločine u Drugom svetskom ratu; kako onim koje dominiraju u obrazovnom sistemu, muzejskoj praksi ili medijskoj sferi, tako i onim koje se demonstriraju od strane nosilaca ili nositeljki političkih funkcija pri zvaničnim memorijalnim svečanostima i ceremonijama (opširna razmatranja o prirodi i značaju ovih odnosa mogu se naći i u knjizi Jovana Bajforda “Staro sajmište – mesto sećanja zaborava i sporenja”).

Zato su ovi predstojeći, kao i već realizovani studijski obilasci spomen područja i memorijalnih centara u Jasenovcu, Donjoj Gradini i Staroj Gradiški, pripremani i radi upoznavanja sa širim okvirima aktuelnih problema istorijskog sećanja, interpretacija i reprezentacija ratnih dešavanja, uloga učesnika ratovanja i posebno – obzirom na konkretne zadatke i ciljeve projekta Poseta Starom sajmištu - ratnih zločina, uključujući zločine genocida i Holokaust.

Svedoci smo da se pomen streljanima u Kragujevcu prekjuče, u nedelju 21. oktobra, odvijao u okviru novouspostavljenog “Dana sećanja na srpske žrtve u Drugom svetskom ratu”, čime se potvrđuje koliko je taj širi okvir istorijskog sećanja na jedan konkretan događaj, politički i ideološki aktuelan i važan. Naime, takvom formulacijom naziva dana javnog sećanja otvara se, u najmanju ruku, mogućnost (ali i očigledna potreba onog ko je takav naziv osmislio) simboličkog izjednačavanja nevino stradalih civila (kao što su na primer oni streljani u Kragujevcu ili Kraljevu), sa onima koji su sa okupatorom tj. izvršiocima takvih zločina sarađivali u toj konkretnoj i nebrojenim drugim epizodama zločina i terora (a recimo poginuli su tokom rata), kao i sa onima koji su se i okupatoru i teroru odlučno i uporno suprotstavljali i pri tome izgubili svoj život. Dok je simboličko ujedinjenje i izjednačavanje skupa nevino stradalih civila i skupa boraca i borkinja palih u borbama protiv okupatora bilo donekle standardizovani princip politike sećanja u SFRJ, priključenje izvršilaca ili saučesnika zločina u skup “žrtava” je izum postpetooktobarskih vlasti, kako na državnom tako i na mnogim lokalnim nivoima.

Sudeći po već obimnoj teorijskoj produkciji (pomenućemo samo jedno novije izdanje tog tipa, zbornik tekstova Alternativne kulturne organizacije iz Novog Sada “Antifašizam - pred izazovima savremenosti”) kao i po diskusijama koje su se odvijale na seminarima, javnim vođenjima, predavanjima i tribinama u okviru ovog projekta (videti npr. transkript Drugog seminara za svakoga) ovakva relativizacija istorijskih činjenica, kao i zamagljivanje njihovog nekadašenjeg  ali i današnjeg političkog smisla, rezultat je dugogodišnjih političkih procesa vezanih u najširem smislu za restauraciju kapitalističkih društvenih odnosa to jest za tranzicione procese u istočnoevropskim zemljama, tokom kojih vladajuće klase potražuju politički legitimitet i u ideološki srodnim istorijskim prethodnicima i pandanima; zatim, konkretno na ex-jugoslovenskim prostorima, za ideološku pozadinu i političke ishode ratova u bivšoj Jugoslaviji; kao i za savremene trendove revizije i relativizacije istorije Drugog svetskog rata u evropskim institucijama ili pojedinim evropskim državama, bilo putem viktimološkog diskursa (“svi smo ljudi”) bilo uz pomoć diskursa o izjednačavanju “svih totalitarizama”. Preporučujemo u tom smislu i tekst urednika našeg bloga Milovana Pisarrija Rehabilitacija fašizma kao evropski problem: primer Italije.

Na predstojećem studijskom putovanju,  nakon odavanja pošte žrtvama i neposrednog upoznavanja sa memorijalnim kompleksima izgrađenim na ove dve značajne istorijske lokacije u vreme SFRJ, bavićemo se dakle i stanjem i smislom politika i praksi sećanja u današnjoj Srbiji, u vezi sa pomenutim latentnim ili transparentnim političkim i ideološkim tendencijama.

Ukoliko bude postojalo dovoljno interesovanje, nakon studijskog putovanja priredićemo i jednu tribinu u Kulturnom centru Rex, na kojoj bi uz učešće eksperata i aktivista razmenili i analizirali naše utiske o onome što smo videli i diskutovali tokom ovog studijskog obilaska.

--------------------------------------

Tokom jednodnevnog putovanja učesnici i učesnice imaće priliku da se upoznaju sa istorijskim kontekstom masovnih zločina u Kragujevcu i Kraljevu 1941. godine, kao i o njihovoj interpretaciji i reprezentaciji/memorijalizaciji u SFRJ, zatim tokom devedesetih godina, i u periodu nakon 2000. godine. U oba spomen parka obezbeđeno je stručno vođenje lokalnih kustosa i istoričara.

PROGRAM PUTA

7.45h okupljanje ispred autobusa koji će biti parkiran kod taksi stajališta ispred Crkve Svetog Marka, na Bulevaru Kralja Aleksandra.
Tokom puta: Upoznavanje se istorijskim okolnostima zločina u Kragujevcu i Kraljevu kroz izlaganje Milana Radanovića, stručnog saradnika na projektu Poseta Starom sajmištu.
Oko 10h dolazak u Kragujevac

Kragujevac
Vodič: Staniša Brkić, istoričar i šef muzejske službe Spomen-muzeja “21. oktobar”

10 - 11h Obilazak Spomen parka “Kragujevački oktobar”
11 - 12h Obilazak Spomen-muzeja “21. oktobar”
12 - 13h Razgovor sa Stanišom Brkićem u bioskopskoj sali Spomen-muzeja

Preporuke za čitanje:
- Zvanična internet stranica spomen muzeja 21. oktobra http://www.spomenpark.rs
- Stranica na Vikipediji: Kragujevački oktobar kao i tamo navedene reference
- Intervjui sa Stanišom Brkićem, autorom knjige Ime i broj: Kragujevačka tragedija 1941, http://www.vreme.com/cms/view.php?id=1015564, http://www.politika.rs/rubrike/Srbija/t29827.lt.html
- U svetlu savremenih tendencija desničarskog revizionizma, ni primer ovakvih razmišljanja ne bi trebalo potceniti, čak i kada je članak nepotpisan i ne navodi nijedan istorijski izvor za podatke koje iznosi http://www.pressonline.rs/arhiva/read/49910/Sumarice-skolski-cas-komunistickih-lazi

Oko 13h polazak iz Kragujevca 
Oko 14-14.30h dolazak u Kraljevo

Preporuke za čitanje: Prilog Silvije Krejaković koji sadrži osnovne informacije značajne za temu studijskog obilaska u Kraljevu silvija_krejakovic_o_oktobru_1941.doc

Kraljevo

14.30 - 16h
Obilazak nekoliko najznačajnijih mesta javnog sećanja na oktobarske zločine i Drugi svetski rat.
Vodi: istoričarka i kustoskinja Narodnog muzeja Kraljevo, Silvija Krejaković
- Spomen tabla na starom Vatrogasnom domu
- Šetnja ulicom Oktobarskih žrtava
- Obilazak Spomen parka i razgovor sa Silvijom Krejaković
- Obilazak Spomenika otpora i pobede

16.30h
Obilazak murala koji je posvećen sećanju na Kraljevački oktobar. Vodi: Vojkan Trifunović, istoričar (organizacija Pozitivna omladina)
Obilazak trga na kome je nekada bio izložen tenk kao glavni simbol oslobodilačke borbe. Vodi: Nikola Milenković (organizacija Pozitivna omladina)

oko 17h 
Odmor i osveženje
18 - 18.30h 
Polazak iz Kraljeva u Beograd
Tokom puta: nastavak diskusija.
Oko 22h
Povratak u Beograd