Cilj projekta je bio kroz izvannastavne aktivnosti potaknuti učenike da uz pomoć nastavnika i stručnjaka iz područja nacionalsocijalizma i holokausta, kulturnih djelatnika, fotografa, dizajnera, kustosa, umjetnika i arhivista istražuju lokalnu povijest te osmisle i oblikuju umjetničke projekte. U projektu su sudjelovale srednje škole iz Zaprešića, Koprivnice, Veszpréma, Sarajeva i Beograda. Svaka je škola radila u različitom mediju, a učenici su sudjelovali u svim fazama rada. Nastala su dva dokumentarna filma, kazališna predstava, muzejska izložba i privremeno bilježenje sjećanja u javnom prostoru. Učenici su kreativno i strasno prionuli razradi scenarija, snimanju i montaži, pisanju tekstualnog predloška kazališne predstave i glumi, oblikovanju i sadržajnoj pripremi privremene intervencije na glavnom trgu te istražuju, fotografiranju i postavi izložbe u historijskom muzeju što će na ljetnoj školi u Novom Vinodolskom predstaviti svojim vršnjacima.

Nositelj projekta: Goethe-Institut Kroatien

Partneri projekta „Dvostruki teret“: Documenta – Centar za suočavanje s prošlošću (Zagreb), Forum za primenjenu istoriju (Beograd), Festival tolerancije – Festival suvremenog židovskog filma (Zagreb), Historijski muzej Bosne i Hercegovine (Sarajevo) i zaklada „Stiftung Gedenkstätten Buchenwald und Mittelbau-Dora“ (Weimar). Pridruženi partneri: FKVK Zaprešić, Muzej grada Koprivnice, BITEF teatar (Beograd), Muzej istorije Jugoslavije (Beograd)

Škole: Srednja škola „Ban Josip Jelačić“ (Zaprešić), Gimnazija „Obala“ (Sarajevo), Gimnazija „Fran Galović“ (Koprivnica), Gimnazija „Lovassy-László“ (Veszprém) i Treća gimnazija (Beograd)

Preuzmite saopštenje za javnost: Završen projekt Dvostruki teret.pdf

Više informacija:

http://www.goethe.de/dvostrukiteret
http://www.facebook.com/dvostrukiteret.doppeltelast

Koncept, režija i dramaturgija: Jelena i Milena Bogavac

Premijera: 27. mart 2015, 20:00, Bitef teatar, Beograd

Predstava Nevidljivi spomenici nastala je kroz višemesečni istraživački, umetnički i edukativni proces tokom koga su učenici i učenice Treće beogradske gimnazije proučavali istoriju Evrope, Beograda i svojih porodica u Drugom svetskom ratu. Tekst predstave zasnovan je na ukrštanju ličnih priča, istorijskih dokumenata, pisama, svedočanstava i podataka iz knjige Mesta stradanja i antifašističke borbe u Beogradu 1941-44 koju su uredili Rena Raedle i Milovan Pisarri. Ovoj knjizi, predstava duguje i podnaslov: priručnik za čitanje grada.

I ako tematizuje jedno istorijsko razdoblje, ovo nije istorijska predstava. Ona se bazira na savremenoj interpretaciji sećanja na Drugi svetski rat i na otkrivanju posledica koje su ovi događaji ostavili na Beograd, Srbiju i bivšu Jugoslaviju. Mladi izvođači/ce u ovoj predstavi govore u svoje ime, prezentujući publici istorijske činjenice koje su kroz proces naučili, ali i snažne emocije straha, tuge i besa, koje je bavljenje ovom temom u njima izazvalo.

Polazeći od činjenice da su u ratu i žrtve i zločinci – ljudi, ova predstava postavlja pitanja: šta je to što ljude tera da drugim ljudima nanose zlo i kakvu odgovornost podrazumeva sećanje na najmračnije događaje u istoriji čovečanstva? Istorija se ne uči da bi se znala prošlost, već da bi se razumeo savremeni trenutak. Ovo je ujedno i osnovna teza predstave Nevidljivi spomenici, kroz koju grupa mladih ljudi šalje snažnu antiratnu poruku: samo ako se uvek sećamo, nikad se neće ponoviti.

Na dan premijere 27.03.2015. predviđeno je i:
Stručno vođenje po Starom sajmištu za sve zainteresovane građane (u organizaciji Foruma za primenjenu istoriju) 16:30-18:00
Zainteresovani građani treba da se prijave na primenjenaistorija@gmail.com
Razgovor o predstavi, BITEF teatar, 21:30

Ko-autori/ke i izvođači/ce:
Jovana Antonijević, Anđela Babović, Vanja Božić, Dušan Cvetković, Ivona Despotović, Mirko Družijanić, Selena Ivanović, Petar Jovanović, Natalia Kidišević, Jovana Koldžić, Lana Macura, Milena Martinović,  Ana Memeti, Nevena Mijatović, Marko Milićević, Sofija Ostojić, Ana Stefanović, Ana Stojakov, Nina Srdić Hadži-Nešić, Manja Tomašević, Milana Tokić,
Jelena Vučinić, Marko Živković (učenici i učenice Treće beogradske gimnazije)

Originalna muzika: Attila Antal
Video: Igor Marković
Koreografija: Rada Kovačević
Asistent režije i saradnik za dikciju i scenski govor: Uroš Novović
Asistentkinja koreografkinje: Natalia Kidišević
Producentkinja: Jovana Janjić

Mentori/ke: Miloš Bajlovski, Biljana Bogojević, Jelena Kručičanin
(profesori i profesorke Treće beogradske gimnazije)

Stručni saradnici/ce i konsultanti/kinje: Rena Jeremić Raedle, Nenad Lajbenšperger, Ilija Malović, Ana Panić, Katarina Pejović, Tamara Petrović- Trifunović, Dubravka Stojanović, Marijana Stojčić, Aleksandar Todosijević

Posebnu zahvalnost dugujemo Veselinki Kastratović Ristić, Sari Sopić i Muzeju istorije Jugoslavije; Branki Džidić i Jevrejskom istorijskom muzeju u Beogradu, Darku Ćiriću i Muzeju grada Beograda, Ivanu Ivanjiju, Centru za nenasilnu komunikaciju
i organizaciji Bibija.

O PROJEKTU:

Produkcija Nevidljivi spomenici deo je projekta Dvostruki teret: učenje o nacionalsocijalizmu i Holokaustu u Evropi iniciranog od strane Goethe Instituta iz Zagreba, Hrvatska. Projekat je namenjen učenicima i učenicama gimnazija iz Srbije, Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Mađarske, a njegova osnovna ideja temelji se na zadatku da kroz učenje o nacionalsocijalizmu i Holokaustu, te posete spomen-područjima, muzejima i arhivima, uz podršku umetnika i kulturnih pedagoga, učenici i učenice izrade umetnička dela inspirisana istraživanjem.

Dvostruki teret je program podržan od strane Evropske Unije (program: „Evropa za građane“, aktivnost 4: Aktivno evropsko sećanje).

Službeni partneri projekta Dvostruki teret su: Documenta – Centar za suočavanje s prošlošću (Zagreb), Forum za primenjenu istoriju (Beograd), Festival suvremenog židovskog filma (Zagreb), Historijski muzej Bosne i Hercegovine (Sarajevo), zaklada „Stiftung Gedenkstätten Buchenwald und Mittelbau-Dora“ (Vajmar). Sudeluju sledeće škole: Srednja škola „Ban Josip Jelačić“ iz Zaprešića, Gimnazija „Obala“ iz Sarajeva, Gimnazija „Fran Galović“ iz Koprivnice, Gimnazija „Lovaši Laslo“ iz Vesprema i Treća beogradska gimnazija.

O PARTNERIMA:

GOETHE-INSTITUT je kulturna ustanova Savezne Republike Nemačke koja deluje širom sveta, potpomažući učenje nemačkog jezika u inostranstvu i negujući međunarodnu kulturnu saradnju. Uz to, Goethe- Institut daje opširnu sliku Nemačke putem informacija o kulturnom, društvenom i političkom životu. Mreža Goethe-Instituta, Goethe-Centara, kulturnih društava, čitaonica i centara za ispite i učenje jezika,  više od pedeset godina preuzima središnje zadatke spoljne kulturne i obrazovne politike Savezne Republike Nemačke. www.goethe.de/zagreb
Voditeljka projekta: Katrin Ostwald-Richter
Koordinatorka projekta: Petra Vidović

BITEF teatar je avangardno pozorište smešteno u živopisan prostor rekonstruisane  evangelističke crkve, u središtu Beograda. Još od osnivanja 1989. godine, ideja Bitef teatra bila je širenje uticaja Bitef festivala, otkrivanje novih pozorišnih  tendencija, kao i pružanje prostora umetnicima i grupama čiji rad predstavlja iskorak iz tradicionalnih i utvrđenih granica scenskog izraza. To je pozorište  umetnika – istraživača, pozorište eksperimenta, pozorište koje stvara kulturu ne skrivajući se iza dominantnih kulturnih modela. Bitef je škola mišljenja i izraza. www.bitef.rs

TREĆA BEOGRADSKA GIMNAZIJA osnovana je 1859. i jedna je od najstarijih u Srbiji. U njoj je sproveden projekat dvojezične nastave, što znači da neki razredi slušaju sve predmete ne samo na srpskom nego i na francuskom i italijanskom jeziku. Gimnazija blisko sarađuje sa školama iz Francuske i Italije, budući da dvojezični razredi jednom godišnje odlaze na studijska putovanja. Zbog svoje arhitektonske i istorijske vrednosti, zgrada Treće beogradske gimnazije 1964.  proglašena je spomenikom kulture. Ovu gimnaziju pohađao je znameniti srpski pisac Borislav Pekić, zbog čega škola dodeljuje književnu nagradu koja nosi njegovo ime. www.trecagimnazija.edu.rs

FORUM ZA PRIMENJENU ISTORIJU (FPI) je udruženje osnovano 2013. godine i predstavlja platformu za produkciju znanja i javnu medijaciju istorije. Njegov cilj je da podstiče istorijsko učenje i javni diskurs o kontroverznim, prećutkivanim ili potisnutim događajima u istoriji i da na taj način omogući svim članovima društva da aktivno učestvuju u stvaranju jedne „istorije odozdo”. Svojim aktivnostima podržava istraživanje i kritičku diskusiju o istorijskim događajima i idejama, i obrazuje o društvenom i političkom potencijalu sećanja i istoriografije. Na ovaj način istorija postaje praktično sredstvo za menjanje društvene realnosti i može se koristiti – na kritičan način – u borbi za emancipaciju i socijalnu transformaciju. www.fpi.rs www.starosajmiste.info

Projekat Goethe-Instituta Kroatien. Realizovano sredstvima Europske unije.

foto: Nikola Radić Lucati

Na portalu Novosti juče je objavljen tekst Dejana Kožula o studiji “Stradanje Roma u Srbiji za vreme Holokausta” Milovana Pisarrija. Isti autor je posvetio jučerašnju radio emisiju K.U.P.E.K. ovoj studiji. Prethodno je o stradanju Roma u Srbiji za vreme Drugog svetskog rata bilo reči i u emisiji Romano Them emitovanoj 27. novembra na prvom programu Radio Beograda.

KUPEK 107, Milova Pisari, Romi i Holokaust by Kupek on Mixcloud

foto: Nikola Radić Lucati

I tekst i radio emisije nastali su na osnovu predavanja koje je Pisarri održao 26. novembra u punoj sali Instituta za filozofiju i društvenu teoriju u Beogradu. Tom prilikom podeljen je i veliki broj primeraka knjige, koja je, podsećamo, u elektronskom obliku, na srpskom i na engleskom jeziku dostupna za preuzimanje u sekciji Literatura na ovom blogu.

Snimak predavanja je postavljen na youtube i možete da ga pogledate na linku koji sledi.

Institute for Philosophy and Social Theory

​“The action started early morning, like the previous day at Jatagan mala, at Čukarica and Žarkovo. Around four o’clock, the German army surrounded the entire area, after which the gendarmes and policemen went from house to house and took away the men, saying that they are going to a hearing at the local gendarmerie station after which they would shortly return home, or would be taken to Ada for felling trees. Although they found the majority asleep, some had already known they would be taken away, probably because news about the raids carried out the previous day in neighbouring areas had spread over Marinkova bara too. In those chaotic moments, some tried to hide under the bed or at a neighbour’s, but they too were found or snitched on and taken away by force.”

There is an alarming void in historiography when it comes to dealing with the Second World War: the Roma genocide. Apart from a few exceptional efforts and writings that mostly come from the Roma community, the general scientific community is united by a broad ignorance towards the suffering of the Roma during the Holocaust and Serbia in this regard makes no difference.

This problem and the history of the genocide against Roma in Serbia during World War II will be discussed by Milovan Pisarri during the presentation of his study “The Suffering of the Roma in Serbia during the Holocaust”, which will be held on 26th of November 2014 at 12 PM at the Institute for Philosophy and Social Theory in Belgrade, 45 Kraljice Natalije street.

The study about the suffering of the Roma in Serbia during the Holocaust was published by the Forum for Applied History Belgrade  in Serbian and English language as part of the project “School of Remembrance”.

The research and publication were kindly supported by Rosa Luxemburg Foundation Southeast Europe.

A pdf of the English version of the book is available at: http://www.starosajmiste.info/blog/wpcontent/uploads/The-Suffering-of-the-Roma-in-Serbia-during-the-Holocaust-e-book.pdf

The Serbian version is available at: http://www.starosajmiste.info/blog/wp-content/uploads/Stradanje-Roma-u-Srbiji-za-vreme-Holokausta-e-book.pdf

The author: Milovan Pisarri (1980) received his doctorate in history at the University of Venice in 2011. His research interests are the Holocaust, the genocide against Roma, anti-fascism and the issue of the civilian population under occupation. He publishes articles in international journals and regularly participates in scientific conferences in Serbia and abroad. He currently works as an independent historian.

“Akcija je počela ranog jutra, kao i prethodnog dana u Jatagan mali, na Čukarici i u Žarkovu. Oko četiri sata, nemačka vojska je opkolila ceo kraj, nakon čega su žandarmi i policajci išli od kuće do kuće i odvodili muškarce, govoreći da će ići na saslušanje u lokalnu žandarmerijsku stanicu i da će se ubrzo vratiti svojim kućama, ili da će ići na seču drva na Adi. Iako su većinu zatekli dok su još spavali, neki su već znali da će biti odvedeni, verovatno zato što su se vesti o racijama izvršenim prethodnog dana u susednim krajevima proširile i po Marinkovoj bari. U tim haotičnim trenucima, neki su pokušali da se sakriju ispod kreveta ili kod nekog komšije, ali i oni 

Postoji jedna zastrašujuća praznina u interesovanjima istoričara koji se bave Drugim svetskim ratom, a to je genocid nad Romima. Ignorisanje teme ujedinjuje, osim retkih izuzetaka, čitave naučne zajednice na Starom kontinentu i šire i Srbija u tom pogledu ne predstavlja izuzetak.

O ovom problemu, kao i o istoriji genocida nad Romima u Srbiji za vreme Drugog svetskog rata, govoriće se tokom predstavljanja studije Milovana Pisarija “Stradanje Roma u Srbiji za vreme Holokausta”, koje će se održati u sredu 26. novembra 2014. godine u 12 časova u sali Instituta za filozofiju i društvenu teoriju u Beogradu u Beogradu, Kraljice Natalije 45.

Knjiga je objavljena u oktobru ove godine kao deo aktivnosti Foruma za primenjenu istoriju na projektu Škola sećanja i njenu realizaciju omogućila je Fondacija Roza Luksemburg, kancelarija za Jugoistočnu Evropu.

Knjigu, kao i prevod na engleski jezik, možete da preuzmete na sekciji Literatura.

Milovan Pisarri (1980) doktorirao je istoriju 2011. godine na Univerzitetu u Veneciji. U svom istraživačkom radu bavi se Holokaustom, genocidom nad Romima, antifašizmom, pitanjem civilnog stanovništva pod okupacijom. Objavljuje članke u međunarodnim stručnim časopisima i redovno učestvuje na naučnim skupovima u Srbiji i inostranstvu. Trenutno radi kao nezavisni istoričar.

Učenici Treće beogradske gimnazije zajedno sa svojom profesorkom Jelenom Kručičanin predstaviće trenutne aktivnosti na projektu, govoriće o utiscima sa dosadašnjih radionica i predavanja kojima su prisustvovali, kao i o radu na predstavi koju pripremaju sa Jelenom i Minjom Bogavac u Bitef teatru.

Kao što smo prethodno najavili, prošle nedelje održana je trodnevna radionica tokom koje su učenici i profesori Treće beogradske gimnazije zajedno sa članovima Foruma za primenjenu istoriju i drugim partnerima na projektu posetili Logor Staro sajmište, Muzej Banjičkog logora i Muzej istorije Jugoslavije.

Na samim lokacijama istraživali su lokalnu istoriju u vreme Drugog svetskog rata i Holokausta, razgovarali sa žiteljima Starog sajmišta i zaposlenima u muzejima, a u Muzeju istorije Jugoslavije održane su radionice u kojima su učenici radili sa zanimljivom arhivskom građom iz vremena Drugog svetskog rata.

U isto vreme, otpočele su pozorišne radionice i zajednički rad na postdramskoj predstavi čija se premijera očekuje u proleće 2015. godine u Bitef teatru. Poslednjeg dana istoričarka Dubravka Stojanović učenicima je održala predavanje o okvirima predstavljanja Drugog svetskog rata u ovdašnjim udžbenicima istorije.

Posetiće Muzej Banjičkog logora, Muzej istorije Jugoslavije i Logor Staro sajmište za koji će sami pripremiti izlaganja.

Nakon inicijalne radionice, učenici će pod mentorstvom Jelene i Milene Bogavac, stručnjaka iz FPI-ja Renate Jeremić Rädle i Nenada Lajbenšpergera, te profesora Treće beogradske gimnazije Jelene Kručičanin, Biljane Bogojević i Miloša Bajlovskog krenuti u realizaciju dokumentarne postdramske predstave, čija se premijera očekuje u martu 2015. godine.

O istorijskom okviru Drugog svetskog rata, o krvnicima i žrtvama, kao i o suočavanju Srbije s prošlošću učenicima će predavanje održati profesorka s beogradskog Filozofskog fakulteta, dr. sc. Dubravka Stojanović.

Ova radionica jedna je od četiri radionica koje Goethe-Institut Kroatien organizuje tokom oktobra i novembra u partnerskim školama u Zaprešiću, Koprivnici i Sarajevu u sklopu EU projekta „Dvostruki teret – Učenje o nacionalsocijalizmu i Holokaustu u Evropi“. One su deo većeg projekta koji je započeo simpozijumom u Zagrebu u aprilu, a nastavio se stručnom posetom spomen-području Buchenwald. Projekat okuplja naučnike, stručnjake iz spomen-područja, dokumentacijskih centara, muzeja, te umetnike, pedagoge, nastavnike, a od ove jeseni i učenike. Cilj projekta je da se kroz vannnastavne aktivnosti približe učenicima istorijske činjenice, te da se tako podstaknu da uz pomoć umetnika i mentora ostvare umetničke projekte vezane uz teme Holokausta i nacionalsocijalizma.

U petak 3. oktobra od 11:30 u okviru Sesije 5 održaće se Debata: Strategije reprezentacije Holokausta u memorijalnom centru “Staro sajmište” u kojoj učestvuju Jovan Byford,  Milena Dragićević Šešić, Olga Manojlović Pintar, Aleksandra Fulgosi, Ljiljana Rogač Mijatović, Branka Prpa i  Ana Martinoli.

Prateći umetnički program odvija se u Domu omladine Beograda od 29. septembra do 5. oktobra. Ulaz na sve programe je besplatan.

Program konferencije možete videti na ovom linku.

Autori teksta: Marko Živković i Ana Stefanović
Fotografije: Milica Kazandžić (učenici Treće beogradske gimnazije)

U biblioteci Treće beogradske gimnazije, 16.6.2014. održan je drugi javni čas projekta ”Dvostruki teret” koji su vodile profesorke srpskog jezika i književnosti, Jelena Kručičanin i Biljana Bogojević. Gosti na našem času bili su Milena Bogavac, dramaturg i pozorišna umetnica, Rena Jeremić Raedle i njen saradnik Nenad Lajbenšperger iz Foruma za primenjenu istoriju.

Rena Jeremić Raedle nam je govorila da bi za naš projekat bilo značajno da istražimo istoriju našeg grada i škole u toku Drugog svetskog rata kao i biografije aktera u ratu i ljudi koji su to sve proživeli na različite načine, uglavnom na našim prostorima, kako bismo bolje pripremili materijal za predstavu. Nenad Lajbenšperger nam je preporučio memoare učesnika u ratu i izjave svedoka, intervjue i biografije, knjige o Holokaustu kao najbolje izvore informacija o samom Drugom svetskom ratu i stradanjima. Jedan od dobrih izvora je strip Aleksandra Zografa ”Pisma Hilde Dajč”.

Milena Bogavac nam je napomenula da cilj našeg projekta i same predstave koju ćemo praviti treba da bude predstavljanje dešavanja u Drugom svetskom ratu našim vršnjacima i da treba da uložimo puno truda kako bi čitav projekat zaživeo i kako ne bi bio zaboravljen kao i te žrtve. Treba istraživati i dešavanja u našem gradu za vreme Holokausta o kojima ljudi uglavnom ne znaju mnogo. Ona je najavila da ćemo imati i pozorišne radionice na kojima bi većina nas imala prve dodire sa glumom. Mada se ovde ne radi o glumi i sceni koliko o tome kako ćemo mi sagledati, protumačiti i predstaviti temu publici.

Na prvom javnom času pojavilo se mnogo više učenika i svi su bili veoma zainteresovani za projekat. Ovoga puta došli smo u manjem broju, ali spremni da se potpuno posvetimo temi. Izneli smo svoja mišljenja, došli do nekih novih ideja i zaključaka, ali ovo je tek početak. Razmišljali smo pre svega zbog čega smo mi zapravo ovde. Interesuju nas sudbine i životi ljudi na koje mnogi ne obraćaju pažnju, njihove priče iz različitih uglova kako bismo saznali nešto više o ratu, Beogradu, ljudima i preneli bitnu poruku ne samo vršnjacima nego i odraslima. Kad pomislimo samo koliko puta smo prolazili kroz jednu istu ulicu na Banjici ili Sajmištu, pored svih onih spomenika ne samo u Beogradu već i širom Srbije. Niko od nas zapravo ne obraća pažnju na to, niko i ne pomisli da se u toj jednoj ulici kroz koju prolazimo svaki dan desilo nešto što je promenilo živote mnogih, ni da taj spomenik zapravo predstavlja pomen nedužnim žrtvama, a ne samo običan kamen. Tu nastupamo mi, omladina koja može nešto da promeni i ako ništa drugo bar spasi žrtve od zaborava, ali to nije lak posao.

Treba istražiti, prvo šta se događalo u samoj Trećoj gimnaziji, a tek onda na ostalim lokacijama. Tu će pomoći istorijski izvori, puno ljudi koji su svoju priču na neki način podelili sa drugima, pismeno, usmeno, na filmskom ili slikarskom platnu. Svi ti izvori imaju svoju priču, a na nama je da je ispričamo. Bila to priča nekog vojnika koji je imao obavezu da izvršava naređenja i ubija ljude, hteo on to ili ne, nekog ko je bio žrtva, ko je preživeo ili ne, možda lekara koji su brinuli o tim ljudima, ili čuvara logora koji nisu ubijali već stajali po strani, a možda i nekog ko se samo zatekao tu i tada i nije imao veze ni sa čim. Svaka priča se može videti iz više perspektiva, a ova naša iz nebrojano mnogo. Mi bi trebalo da nađemo jedan ugao gledanja kroz koji ćemo najbolje preneti svoje stavove.

Većina zainteresovanih za projekat nema glumačko iskustvo, ali bitno je da imamo dobru volju i da nas zaista zanima to što radimo, u svemu ostalom će nam pomoći saradnici, oko činjenica, glume, dela koja možemo da proučavamo.

Šta je zapravo naš motiv da budemo ovde? Mislim da je to što ćemo kroz zajednički rad saznati mnogo više o svom gradu i istoriji, zajedno donositi predloge, odluke, zaključke, upoznati nove ljude, i najvažnije, pomoći da se ne zaboravi ova tema koja je bitna za sve nas.

The Auschwitz Album

Krajem maja i početkom juna 1944. godine u koncentracioni logor Aušvic doveden je veliki broj mađarskih Jevreja iz Zakarpatja. Posebna deonica pruge izgrađena je od železničke stanice u gradu Aušvicu (Oświęcim) kako bi se završavala u samom logoru. Dva pripadnika SS jedinica, Ernst Hofmann i Bernhard Walter, imali su zadatak da fotografišu i uzmu otiske prstiju logoraša koji su označeni kao radno sposobni, te nisu odmah poslati u kasne komore. Album fotografija iz Aušvica, koji prikazuje čitav proces osim ubijanja u gasnim komorama, jedina je preživela vizuelna evidencija iz logora Aušvic-Birkenau. Pretpostavlja se da je pripremljen kao dokumentacija namenjena višim instancama. Album je 1980. godine memorijalnom centru Yad Vashem donirala preživela logorašica Lilly Jacob-Zelmanovic Meier i možete ga pogledati na ovoj strani.

©Romedia Foundation

U to vreme 1944. godine, logor se još uvek oporavljao od majske pobune Roma o kojoj se ne govori toliko često. Sedamnaest meseci pre toga, po Himlerovoj naredbi, Romi iz geta širom Evrope dovedeni su u Aušvic-Birkenau. Oni koji nisu ubijeni odmah po dovođenju u Aušvic, završili su u mešovitom (porodičnom) “ciganskom logoru” (Zigeunerlager) u okviru sektora BIIe logora Aušvic II – Birkenau. Bili su naterani na prinudni rad, mučeni su i nad njima, najviše nad decom, sprovođeni su brutalni eksperimenti.

15. maja 1944. tajni pokret otpora obavestio je Rome o planovima nacista da narednog dana zatvore taj deo logora i ubiju sve romske zatvorenike (u tom trenutku ih je bilo 6000) u gasnim komorama kako bi napravili mesta za novu grupu logoraša, tek pristiglu i fizički sposobniju za rad. Sutradan, 16. maja 1944. došlo je do žestoke pobune Roma u Aušvicu – odbili su poslušnost SS čuvarima i nisu izašli na jutarnju prozivku. Umesto toga, naoružani čekićima, pijucima, lopatama, daskama, šipkama i bodljikavom žicom, zabarikadirali su se u svoje barake. Deca su se naoružala sakupljenim kamenjem. Kada su čuvari tokom popodne organizovano krenuli u napad na zatvorenike, naišli su na nezapamćeni otpor i bilo je žrtava na obe strane. Budući da su vozovi sa novim logorašima već pristigli u Aušvic, uprava logora odlučila je da se prekine napad i povuku jedinice, kako se otpor ne i raširio na ostale barake. Tog dana Romi su sačuvali svoje živote, ali je odmah zatim usledilo njihovo izgladnjivanje.

Nedelju dana kasnije, nacisti su prebacili 1500 najsnažnijih Roma u Aušvic I, a mnogi su poslati u logor Buhenvald i druge logore. 3000 preostalih logoraša iz sektora BIIe, uglavnom starijih ljudi i dece, uprkos otporu, ubijeni su u gasnim komorama 2. avgusta 1944, koji se obeležava kao Dan sećanja na Holokaust Roma (pharrajimos ili porajmos).

16. maj se obeležava kao Dan otpora Roma kao podsetnik da nema te destruktivne sile kojoj se nije moguće suprotstaviti, odnosno da nema te situacije u kojoj otpor, koliko god beznadežan, nije moguć. Ustanak se se dogodio u nemogućim uslovima – u prostoru koji je zamišljen, projektovan i izgrađen kao najefikasniji model za masovno ubijanje ljudi bez mogućnosti njihovog bekstva i spasa, u uslovima sveprisutnog straha i sistematskog uništenja ljudskog tela i duha.