foto: Nikola Radić Lucati

Na portalu Novosti juče je objavljen tekst Dejana Kožula o studiji “Stradanje Roma u Srbiji za vreme Holokausta” Milovana Pisarrija. Isti autor je posvetio jučerašnju radio emisiju K.U.P.E.K. ovoj studiji. Prethodno je o stradanju Roma u Srbiji za vreme Drugog svetskog rata bilo reči i u emisiji Romano Them emitovanoj 27. novembra na prvom programu Radio Beograda.

KUPEK 107, Milova Pisari, Romi i Holokaust by Kupek on Mixcloud

foto: Nikola Radić Lucati

I tekst i radio emisije nastali su na osnovu predavanja koje je Pisarri održao 26. novembra u punoj sali Instituta za filozofiju i društvenu teoriju u Beogradu. Tom prilikom podeljen je i veliki broj primeraka knjige, koja je, podsećamo, u elektronskom obliku, na srpskom i na engleskom jeziku dostupna za preuzimanje u sekciji Literatura na ovom blogu.

Snimak predavanja je postavljen na youtube i možete da ga pogledate na linku koji sledi.

Institute for Philosophy and Social Theory

​“The action started early morning, like the previous day at Jatagan mala, at Čukarica and Žarkovo. Around four o’clock, the German army surrounded the entire area, after which the gendarmes and policemen went from house to house and took away the men, saying that they are going to a hearing at the local gendarmerie station after which they would shortly return home, or would be taken to Ada for felling trees. Although they found the majority asleep, some had already known they would be taken away, probably because news about the raids carried out the previous day in neighbouring areas had spread over Marinkova bara too. In those chaotic moments, some tried to hide under the bed or at a neighbour’s, but they too were found or snitched on and taken away by force.”

There is an alarming void in historiography when it comes to dealing with the Second World War: the Roma genocide. Apart from a few exceptional efforts and writings that mostly come from the Roma community, the general scientific community is united by a broad ignorance towards the suffering of the Roma during the Holocaust and Serbia in this regard makes no difference.

This problem and the history of the genocide against Roma in Serbia during World War II will be discussed by Milovan Pisarri during the presentation of his study “The Suffering of the Roma in Serbia during the Holocaust”, which will be held on 26th of November 2014 at 12 PM at the Institute for Philosophy and Social Theory in Belgrade, 45 Kraljice Natalije street.

The study about the suffering of the Roma in Serbia during the Holocaust was published by the Forum for Applied History Belgrade  in Serbian and English language as part of the project “School of Remembrance”.

The research and publication were kindly supported by Rosa Luxemburg Foundation Southeast Europe.

A pdf of the English version of the book is available at: http://www.starosajmiste.info/blog/wpcontent/uploads/The-Suffering-of-the-Roma-in-Serbia-during-the-Holocaust-e-book.pdf

The Serbian version is available at: http://www.starosajmiste.info/blog/wp-content/uploads/Stradanje-Roma-u-Srbiji-za-vreme-Holokausta-e-book.pdf

The author: Milovan Pisarri (1980) received his doctorate in history at the University of Venice in 2011. His research interests are the Holocaust, the genocide against Roma, anti-fascism and the issue of the civilian population under occupation. He publishes articles in international journals and regularly participates in scientific conferences in Serbia and abroad. He currently works as an independent historian.

“Akcija je počela ranog jutra, kao i prethodnog dana u Jatagan mali, na Čukarici i u Žarkovu. Oko četiri sata, nemačka vojska je opkolila ceo kraj, nakon čega su žandarmi i policajci išli od kuće do kuće i odvodili muškarce, govoreći da će ići na saslušanje u lokalnu žandarmerijsku stanicu i da će se ubrzo vratiti svojim kućama, ili da će ići na seču drva na Adi. Iako su većinu zatekli dok su još spavali, neki su već znali da će biti odvedeni, verovatno zato što su se vesti o racijama izvršenim prethodnog dana u susednim krajevima proširile i po Marinkovoj bari. U tim haotičnim trenucima, neki su pokušali da se sakriju ispod kreveta ili kod nekog komšije, ali i oni 

Postoji jedna zastrašujuća praznina u interesovanjima istoričara koji se bave Drugim svetskim ratom, a to je genocid nad Romima. Ignorisanje teme ujedinjuje, osim retkih izuzetaka, čitave naučne zajednice na Starom kontinentu i šire i Srbija u tom pogledu ne predstavlja izuzetak.

O ovom problemu, kao i o istoriji genocida nad Romima u Srbiji za vreme Drugog svetskog rata, govoriće se tokom predstavljanja studije Milovana Pisarija “Stradanje Roma u Srbiji za vreme Holokausta”, koje će se održati u sredu 26. novembra 2014. godine u 12 časova u sali Instituta za filozofiju i društvenu teoriju u Beogradu u Beogradu, Kraljice Natalije 45.

Knjiga je objavljena u oktobru ove godine kao deo aktivnosti Foruma za primenjenu istoriju na projektu Škola sećanja i njenu realizaciju omogućila je Fondacija Roza Luksemburg, kancelarija za Jugoistočnu Evropu.

Knjigu, kao i prevod na engleski jezik, možete da preuzmete na sekciji Literatura.

Milovan Pisarri (1980) doktorirao je istoriju 2011. godine na Univerzitetu u Veneciji. U svom istraživačkom radu bavi se Holokaustom, genocidom nad Romima, antifašizmom, pitanjem civilnog stanovništva pod okupacijom. Objavljuje članke u međunarodnim stručnim časopisima i redovno učestvuje na naučnim skupovima u Srbiji i inostranstvu. Trenutno radi kao nezavisni istoričar.

]]> http://www.starosajmiste.info/blog/dvostruki-teret-obelezava-medunarodni-dan-borbe-protiv-fasizma-i-antisemitizma/ Sat, 08 Nov 2014 17:49:48 +0000 http://www.starosajmiste.info/blog/?p=3478 Povodom 9. novembra, Međunarodnog dana borbe protiv fašizma i antisemitizma, učesnici projekta Dvostruki teret gostovaće sutra u jutarnjem programu RTS. Učenici Treće beogradske gimnazije zajedno sa svojom profesorkom predstaviće trenutne aktivnosti na projektu i govoriće o utiscima sa dosadašnjih radionica i predavanja kojima su prisustvovali, kao i radu na predstavi koju pripremaju sa Jelenom i Minjom Bogavac u Bitef teatru. Continue reading →]]> Povodom 9. novembra, Međunarodnog dana borbe protiv fašizma i antisemitizma, učesnici projekta Dvostruki teret gostovaće sutra između 7:30 i 8:30 u jutarnjem programu RTS.

Učenici Treće beogradske gimnazije zajedno sa svojom profesorkom Jelenom Kručičanin predstaviće trenutne aktivnosti na projektu, govoriće o utiscima sa dosadašnjih radionica i predavanja kojima su prisustvovali, kao i o radu na predstavi koju pripremaju sa Jelenom i Minjom Bogavac u Bitef teatru.

Kao što smo prethodno najavili, prošle nedelje održana je trodnevna radionica tokom koje su učenici i profesori Treće beogradske gimnazije zajedno sa članovima Foruma za primenjenu istoriju i drugim partnerima na projektu posetili Logor Staro sajmište, Muzej Banjičkog logora i Muzej istorije Jugoslavije.

Na samim lokacijama istraživali su lokalnu istoriju u vreme Drugog svetskog rata i Holokausta, razgovarali sa žiteljima Starog sajmišta i zaposlenima u muzejima, a u Muzeju istorije Jugoslavije održane su radionice u kojima su učenici radili sa zanimljivom arhivskom građom iz vremena Drugog svetskog rata.

U isto vreme, otpočele su pozorišne radionice i zajednički rad na postdramskoj predstavi čija se premijera očekuje u proleće 2015. godine u Bitef teatru. Poslednjeg dana istoričarka Dubravka Stojanović učenicima je održala predavanje o okvirima predstavljanja Drugog svetskog rata u ovdašnjim udžbenicima istorije.

Posetiće Muzej Banjičkog logora, Muzej istorije Jugoslavije i Logor Staro sajmište za koji će sami pripremiti izlaganja.

Nakon inicijalne radionice, učenici će pod mentorstvom Jelene i Milene Bogavac, stručnjaka iz FPI-ja Renate Jeremić Rädle i Nenada Lajbenšpergera, te profesora Treće beogradske gimnazije Jelene Kručičanin, Biljane Bogojević i Miloša Bajlovskog krenuti u realizaciju dokumentarne postdramske predstave, čija se premijera očekuje u martu 2015. godine.

O istorijskom okviru Drugog svetskog rata, o krvnicima i žrtvama, kao i o suočavanju Srbije s prošlošću učenicima će predavanje održati profesorka s beogradskog Filozofskog fakulteta, dr. sc. Dubravka Stojanović.

Ova radionica jedna je od četiri radionica koje Goethe-Institut Kroatien organizuje tokom oktobra i novembra u partnerskim školama u Zaprešiću, Koprivnici i Sarajevu u sklopu EU projekta „Dvostruki teret – Učenje o nacionalsocijalizmu i Holokaustu u Evropi“. One su deo većeg projekta koji je započeo simpozijumom u Zagrebu u aprilu, a nastavio se stručnom posetom spomen-području Buchenwald. Projekat okuplja naučnike, stručnjake iz spomen-područja, dokumentacijskih centara, muzeja, te umetnike, pedagoge, nastavnike, a od ove jeseni i učenike. Cilj projekta je da se kroz vannnastavne aktivnosti približe učenicima istorijske činjenice, te da se tako podstaknu da uz pomoć umetnika i mentora ostvare umetničke projekte vezane uz teme Holokausta i nacionalsocijalizma.

KURS, mural “20. oktobar”

Na današnji dan, pre 70 godina, Beograd je oslobođen od fašističkih okupatora i njihovih pomagača. Ta vojna pobeda koju su iznele Narodno oslobodilačka vojska Jugoslavije i Crvena armija značila je i početak građenja novog društva sa emancipacijskom politikom prevazilaženja klasnih razlika. Ponovno uspostavljanje kapitalističkog sistema dovodi do revizije značenja ove pobede kao i do negiranja njenih političkih i ideoloških učinaka.

Stigli smo do sedamdesete godišnjice oslobođenja glavnog grada nekadašnje Jugoslavije. Na ove dane 1944. godine, borci Prve proleterske divizije su, po naredbi Vrhovnog štaba, predvodili proboj kroz utvrđene nemačke i kvislinške položaje. Ušli su u grad iz pravca Banjice, nastavili prema Autokomandi i Slaviji, sve do Terazija i Bulevara. Osim njih, Šesta lička divizija je s Topčidera krenula ka Mostaru i Sarajevskom ulicom stigla do Nemanjine i kasnije do Savamale. Uz Dunav, s Karaburme prema Dorćolu, delovala je Peta krajiška divizija. Oko Čukarice i Žarkova, pa sve do Avale, borile su se divizije koje su između ostalog zaustavile jednu veliku nemačku jedinicu koja je pokušavala da se probije i spoji s vojnicima u gradu. Uz borce Narodne oslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ), bili su tu i crvenoarmejci, grupisani u oklopne, artiljerijske, manje pešadijske i vazduhoplovne jedinice. Borba za oslobođenje Beograda trajala je nedelju dana, od 14. do 20. oktobra. Toga dana, umesto nacističkih simbola, nad gradom su se zavijorile crvene i jugoslovenske zastave. Potera za neprijateljem nastavila se sledećih šest i po meseci, do konačne kapitulacije poslednjih fašističkih snaga u Jugoslaviji. U bici za Beograd učestvovalo je oko 40.000 boraca NOVJ-a i oko 25.000 crvenoarmejaca. Poginulo je 2.953 pripadnika NOVJ-a i 976 pripadnika Crvene armije. U redovima NOVJ-a bilo je i mnogo ljudi iz Srbije koji su se u nedeljama pre toga dobrovoljno priključili borbi. Osim toga, mnogi Beograđani su se priključili tokom uličnih borbi pomažući kako su umeli i mogli. Kako podseća Milan Radanović, jedan od retkih istoričara koji se beskompromisno zalaže za antifašizam, a pri tom ne gubi iz vida nužnost kritičkog gledanja na prošlost, nakon oslobođenja Beograda „postalo je očigledno da je moguće očekivati skorašnji poraz nemačkog okupatora i njegovih saradnika na jugoslovenskom tlu“.

Tokom postojanja socijalističke Jugoslavije, oslobođenje Beograda bilo je jedan od onih važnih datuma koji su se uvek obeležavali. Tim povodom je pre dvadeset devet godina poslednji put organizovana vojna parada. Sve komemoracije su i dalje imale jasan politički značaj. Pored Titovih slika, vijorile su se ponosno jugoslovenske zastave s petokrakom i zastave jedinica NOVJ-a. Bila je to demonstracija sile jednog političkog sistema koji je nastao iz antifašističke borbe, upravo kao što je Jugoslovenska narodna armija nastala iz onih partizanskih odreda koji su u julu 1941. krenuli u borbu protiv nacista, fašista i njihovih saradnika. Iznad svih bila je Komunistička partija Jugoslavije, koja je uspela ne samo da potuče neprijatelja i okupatora, nego i da uspostavi novi društveni, ekonomski i politički poredak. Jer borba za oslobođenje je značila i to: stvaranje uslova za revoluciju i uspostavljanje društva bez klasnih razlika, kao prevazilaženje kapitalizma.

Do pre nekoliko nedelja je mogućnost da se oslobođenje slavi nizom manifestacija uključujući i vojnu paradu izgledala kao naučna fantastika. Niko ne bi poverovao da je mogu organizovati oni koji su skoro dvadeset godina veličali najgore četničke zločince i agresivni nacionalizam koji je, između ostalog, doveo do masovnih stradanja u celoj bivšoj Jugoslaviji. Ipak, desilo se. Predsednik Nikolić je uspeo da u svom konfuznom govoru, s gotovo bolnom grimasom, pomene partizane i crvenoarmejce kao oslobodioce.

U teškom pokušaju da događaj ispune nekakvim sadržajem, organizatori su rešenje pronašli u povezivanju Prvog i Drugog svetskog rata, sve u ime srpstva: od Cera do Sremskog fronta, od Stepe Stepanovića do Koče Popovića, uvek se srpska vojska hrabro borila protiv onih koji su neprekidno manevrisali kako bi uništili Srbiju i srpski narod. Trebalo je da ih Putin podseti da su Beograd oslobodili Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije i Crvena armija, da su u pitanju bili Jugoslavija i Sovjetski savez, ne Srbija i Rusija.

Postojao je, dakle, pokušaj da se komunistički i jugoslovenski politički značaj ovog događaja sagleda sa stanovišta današnjeg nacionalnog pristupa istoriji i sećanju, to jest da se istorija falsifikuje i oslobođenje Beograda pripiše Srbiji, a ne Jugoslaviji. Bio je to tragikomičan pokušaj da se barem za trenutak prevaziđe ono što su demokrate radile tokom svoje vladavine, pretvarajući četnike od saradnika okupatora i zločinaca u antifašiste svetskog ranga: jer bilo bi previše u očima prijatelja Putina, ali i Evrope, pokazati četnike i kao oslobodioce Beograda, dok je s druge strane bilo jasno da se u duhu dvadesetogodišnjeg dubokog antikomunizma ne mogu pomenuti Jugoslavija i Komunistička partija.

Organizovanje niza manifestacija, kao što su izložbe, filmske projekcije, a naročito vojne parade, koje se naizgled dramatično kose s ranijim inicijativama za veličanje četničkog pokreta i osuđivanje komunizma, u funkciji je dolaska ruskih prijatelja i potpisivanja raznih ugovora o saradnji pre svega ekonomskog karaktera. Vojna parada trebalo je da posluži kao svečana večera, desert koji se nudi uvaženom gostu posle značajnog političkog sastanka. S druge strane, trebalo je da pokaže glasačima vladajuće koalicije da je vojska Srbije povratila ponos, dostojanstvo i snagu.

Antifašistička borba, koju je u Jugoslaviji vodila isključivo Komunistička partija, odavno je ispražnjena od svog izvornog političkog značaja i pretvorena u nacionalno veličanje imaginarne prošlosti, one u kojoj su se srpski patrioti borili protiv nacizma i fašizma; sada je, međutim, napravljen korak dalje jer je ostvarena potpuna depolitizacija same antifašističke borbe, koja je svedena na prazne istorijske trenutke lišene bilo kakvog obeležja. Svi su zbunjeni, naročito istoričari desnog opredeljenja, ali je sve veoma logično. Na vlasti su tehnokrati, novopečeni sledbenici neoliberalne doktrine koji su u ime kapitala shvatili da je prošlost bez političke konotacije mnogo profitabilnija nego jasno opredeljena pozicija. Shvatili su da se može iskoristiti u važnim prilikama, kakva je poseta jednog od najvažnijih svetskih nosilaca ekonomske moći, a i da se u slučaju potrebe može prilagoditi bilo kakvom drugom gostu. Tako će biti i ubuduće: ukoliko sledeće godine u Beograd ne bude doleteo neki moćnik svetske ekonomije kojem je obeležavanje oslobođenja važno, onda neće ni biti proslave. Prisustvo nekolicine boraca na tribini tokom vojne parade, pored patrijarha, visokih predstavnika Vojske Srbije i pokislih članova sadašnje vlade, samo je folklorno pojavljivanje statista s ordenjem. Umesto da odbije učešće u takvoj predstavi, SUBNOR se odmah svim snagama stavio na stranu organizatora: ništa čudno, uzimajući u obzir njegovo delovanje u skorijoj prošlosti.

Antifašizam u današnjoj Srbiji nije ništa drugo nego lutajući pojam koji vladajuće političke klase ne mogu i neće da fiksiraju. A to je, usled antikomunističke histerije koja već više od dvadeset godina vlada u ovoj, kao i u mnogim drugim evropskim zemljama, jednostavno nemoguće: jer nacionalno viđenje prošlosti ne može da razreši problem koji predstavljaju narodnooslobodilački i komunistički pokret, čiji su se borci borili za Jugoslaviju i za komunizam, protiv fašizma, ali i protiv kapitalizma. Zato je predstava u čast Putinovog dolaska nebulozno koncipirana, zato obuhvata i Prvi i Drugi svetski rat, zato su jugoslovenske zastave i zastave jedinica Narodnooslobodilačke vojske ostale zgužvane između srpskih zastava iz Prvog svetskog rata i zastava današnje Republike Srbije.

U tom smislu, onaj ko misli da ovogodišnje obeležavanje oslobođenja Beograda predstavlja neku vrstu preokreta u službenoj politici sećanja države Srbije – greši. Ono je zapravo još jedna potvrda nacionalizacije prošlosti pokrenute raspadom socijalističke Jugoslavije, a koja se utvrdila tokom poslednjih deset godina. Njena osnovna crta jeste pokušaj da se ispiše jedna jedina istorijska istina koja povezuje sve događaje od nastanka Kraljevine Srbije, preko oslobodilačkih balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, Drugog svetskog rata, u kojem su četnici bili glavni antifašisti (i antikomunisti), sve do ratova devedesetih, u kojima se uloga Srbije i srpskog naroda uvek predstavlja u duhu viktimizacije i nužno odbrambeno. Cilj je ‒ kao što je odavno jasno između ostalog i zahvaljujući medijskom angažmanu (najbolji primer je serija „Ravna gora“) ‒ pronalaženje puta u istoriji koji može da objedini sve vrednosti tipične za jednu savremenu evropsku državu: antifašizam i antikomunizam, to jest antitotalitarizam, i večita borba za nacionalni interes i kapitalistički poredak.

Ovakvo građenje nove istorije i nove politike sećanja rezultat je neoliberalnog političkog konteksta u kojem se nalazimo. Nemoguće ga je promeniti ukoliko se i sam politički kontekst ne promeni. Naime, ako želimo da proslavimo oslobođenje Beograda ili pobedu nad fašizmom, moramo da istaknemo zastave Komunističke partije Jugoslavije, Prve proleterske brigade i Jugoslavije. Drugačije to nije moguće.

U knjizi su detaljno rekonstruisane ulične borbe u Beogradu, 14-20. oktobra 1944, uključujući mnoge detalje koji nisu bili dovoljno prepoznati u nekim prethodnim publikacijama na ovu temu.

U ovoj publikaciji govori se i o događajima koji su usledili nakon oslobođenja Beograda koje revizionistička istoriografija imenuje zločinima oslobodilaca. Navedeni su primeri licitiranja višestruko uveličanim brojkama stradalih nakon oslobođenja, pri čemu se argumentovano osporavaju dosadašnje procene stradalih i iznose podaci koji osporavaju stereotip o strukturi stradalih, kao što se osporava viktimizacija stradalih saradnika okupatora.

Učestvuju Olga Manojlović-Pintar, Đorđe Balmazović i autor.

Moderator je Krunoslav Stojaković.

Borci NOBJ tokom borbi kod železničke stanice, iz Istorijskog arhiva Beograda

Kroz arhivska dokumenta izložba obuhvata sve važne aspekte događaja iz oktobra 1944. i borbi za oslobođenje Beograda. Poglavlja izložbe predstavljaju stradanja civilnog stanovništva, oslobodioce – Crvenoarmejce, pripadnike Narodnooslobodilačke vojske i građane Beograda, prizore slavlja i uspostavljanja nove vlasti.

Centralni segment posvećen je beogradskim ilegalcima i premijernom predstavljanju Legata Save Anđelkovića, jednog od učesnika borbi, koji čine sačuvani predmeti iz oktobarskih borbi za Beograd: naoružanje, municija, legitimacije, mapa Beograda sa ucrtanim bunkerima i utvrđenjima i drugo.

U saradnji sa Jugoslovenskom kinotekom, postavku je obogatio film Dejana Kosanovića o oslobođenju Beograda.

Autori izložbe i kataloga su Snežana Lazić, Slobodan Mandić, Vladimir Mijatović, Jelena Mitrović Kocev, Mirjana Obradović i Isidora Stojanović.

Galerija Istorijskog arhiva Beograda otvorena je od utorka do subote u periodu od 10 do 17 časova. Izložba „Oslobođenje Beograda – 70 godina posle“ se može pogledati do kraja godine. Ulaz u Galeriju je slobodan.

U petak 3. oktobra od 11:30 u okviru Sesije 5 održaće se Debata: Strategije reprezentacije Holokausta u memorijalnom centru “Staro sajmište” u kojoj učestvuju Jovan Byford,  Milena Dragićević Šešić, Olga Manojlović Pintar, Aleksandra Fulgosi, Ljiljana Rogač Mijatović, Branka Prpa i  Ana Martinoli.

Prateći umetnički program odvija se u Domu omladine Beograda od 29. septembra do 5. oktobra. Ulaz na sve programe je besplatan.

Program konferencije možete videti na ovom linku.